Aukje Nauta over trots zijn op schaamte
Je kent het vast. Je schaamt je over iets en wil je voor alles en iedereen verbergen, of je gaat, om je groot te houden, heel hard doen alsof. In beide gevallen voel je je ongemakkelijk. Maar wat nu als je schaamte als bevrijdend zou ervaren? Als heuse krachtbron? Aukje Nauta deed er onderzoek naar en schreef hierover in haar boek ‘Nooit meer doen alsof’. Tijdens Hét Secretaressecongres op 14 april geeft ze er een lezing over. Wij waren de schaamte voorbij en durfden Aukje alvast het hemd van het lijf te vragen.
Tekst Ellen Smink
Aukje Nauta is psycholoog en bijzonder hoogleraar aan de Universiteit Leiden. Ze was vier jaar kroonlid van de SER (Sociaal-Economische Raad) en wordt alom gezien als expert op het gebied van duurzame inzetbaarheid en sociale innovatie. Wat dat met schaamte heeft te maken? Meer dan je zou denken! Aukje: “Duurzame inzetbaarheid is het vermogen van mensen om werk te krijgen en te houden. Maar hoe blijven mensen vitaal, vakbekwaam en in verandering? Bij een duurzaam werkklimaat is het heel belangrijk dat mensen met hun baas en ook onderling goede gesprekken (durven) voeren. In mijn advieswerk ontdekte ik dat dialogen op de werkvloer vrijwel nooit openhartig zijn en vaak ook strikt voorgeschreven zijn met formats, waardoor er echt contact lastig is. Ik ben me toen gaan verdiepen in hoe dat zat. Zo kwam ik op het thema schaamte, want vaak is het de schaamte die in de weg zit. Ik heb zelf ook last van schaamte. Als het gaat om mijn werk heb ik vaak het idee dat ik het niet kan en in mijn privéleven had ik lange tijd een zekere singleschaamte want ik was heel vroeg al gescheiden en heb daarna een paar relaties gehad die ook steeds weer eindigden. Ik vond het mooi om vanuit mijn eigen schaamte onderzoek naar dit thema te doen.”
Beter mens
Haar onderzoek resulteerde in het boek ‘Nooit meer doen alsof’, waarin ze uitlegt hoe je schaamte in iets positiefs kan omzetten. Aukje: “Er is niets mis met schaamte. Het is juist een mooie emotie. Als je je schaamt denk je slecht over jezelf, maar het feit dat je je schaamt, bewijst dat je een beter mens wil zijn. Wees dus trots op je schaamte. Schaamte heeft ook een gewetensfunctie. Als iemand zich nooit schaamt, heeft hij ook geen geweten. Schaamte is een emotie die je goed kan gebruiken voor zelfreflectie of om tot acceptatie van jezelf te komen. Als je er niet voor wegvlucht en het ook niet overschreeuwt, kan de emotie van schaamte een signaal zijn om pas op de plaats te maken en tegen jezelf te zeggen: ik schaam me, wat is er aan de hand, wat wil ik eigenlijk écht?”
Zwaktes verbergen
Uit een onlangs door Aukje gehouden enquête bleek dat veel mensen last hebben van schaamte voor hun gebrek aan competentie. “In organisaties doen we vaak alsof. We zijn heel erg bezig met ons mooier voor te doen dan we zijn en onze zwaktes te verbergen. Als je dan een fout maakt, of je weet iets niet dan durf je dat niet te zeggen. Dat is eigenlijk een gemiste kans want daardoor leer je ook niet. In mijn boek beschrijf ik een voorbeeld van mezelf. Toen ik net kroonlid van de SER was, was er een discussie over de macrostabiele discontovoet. Ik had geen idee wat het was, maar durfde het ook niet te vragen, want dan zou ik door de mand vallen, dacht ik. Daardoor leerde ik op dat moment niet alleen niets, maar kon ik ook niet goed bijdragen aan de discussie. Wist je trouwens dat een teveel aan schaamte funest is voor arbeidsorganisaties? Zo hebben bedrijven waar veel schaamte heerst een gebrek aan innovatie. Te veel schaamte doet organisaties verstarren.“
Vluchten of vechten
“Op het moment dat je je schaamt, vind je dat een pijnlijke emotie. Die emotie wil je eigenlijk niet voelen dus je bent geneigd hem weg te drukken, omdat je je als het ware schaamt voor de schaamte”, weet Aukje. “Dan ontstaat er om die schaamte een extra laag die maakt dat je de schaamte niet meer kunt benoemen en nog maar twee kanten op kan om het rotgevoel te doen verdwijnen: vluchten of vechten. In beide gevallen vervreemd je van de ander omdat je niet echt contact maakt.
Je kunt je schaamte dus het beste omarmen. Door hem te erkennen en open te delen leer je meer dan wanneer je doet alsof je alles al weet en kan. Als je ruiterlijk toegeeft dat je iets niet weet, geef je de ander ook de kans om jou te helpen. Van niets worden mensen zo gelukkig als van een ander helpen. Dus het is eigenlijk een win-winsituatie. En okay, misschien voel je je eventjes dom, maar je zult merken dat waar je vooraf misschien bang was voor afwijzing, dit in werkelijkheid heel erg meevalt. Mensen vinden het vaak moedig als je je schaamte toegeeft. Dus kun je ook meer warme reacties verwachten dan wanneer je altijd maar de perfecte man of vrouw probeert uit te hangen.”
Schaamtevolle verhalen
Aukje: “Als medisch secretaresse krijg je natuurlijk ook af en toe te maken met (medische) fouten en fouten maken roept vaak schaamte op. Dan is het handig dat je iets weet van de theorie hoe je met schaamte kan omgaan. Zie je een fout bij jezelf of bij een ander, heb daar dan een open gesprek over en erken dat je je schaamt. Laat ook de ander erkennen dat hij of zij zich schaamt. Dan kun je samen ontdekken wat je voortaan anders gaat doen om dergelijke fouten te voorkomen. Het blijkt ook dat mensen zich bevrijd voelen als je met elkaar schaamtevolle verhalen of blunders deelt. Het kan zo ontwapenend werken dat je, als je daarna gaat brainstormen tot veel creatievere ideeën komt dan als je die schaamtevolle verhalen niet had gedeeld.
Zelfonthulling roept zelfonthulling op. Probeer het eens bij mensen waarvan je zeker weet dat ze je nooit zullen afwijzen. Dan kun je daarna weer een stapje verder gaan en hetzelfde doen in een hiërarchische relatie waar toch wat meer risico aan vast zit. Zo kan je al onderzoekend merken hoe bevrijdend het werkt om je schaamtes te delen. Het is overigens geen pleidooi om altijd maar al je schaamtes met iedereen te delen. Dat noem ik emotionele diarree en daar zit niemand op te wachten. Je moet het wel doseren en balanceren. Het is trouwens sowieso een leuke manier om in het leven te staan als je al experimenterend en onderzoekend kijkt naar wat wel en niet werkt om dialogen en gesprekken beter te krijgen. Dat is waarop ik uit ben. Ik wil een wereld van mensen die zich oprecht met elkaar verbonden voelen, zowel met werkgevers als onderling. Dat lukt het beste wanneer je je authentieke zelf kunt zijn.”